Kuşaklar Arası Değer Farklılıkları
Her ne kadar X, Y gibi jenerasyon adlandırmaları günümüzde yapılmış ve son yıllarda ilgi çekici bir araştırma konusu haline gelmiş olsa da, kuşaklar arası farklılıklar aslında her dönemde ve her toplumda, adı konmasa bile, dikkat çekmiş, eleştirilmiş ve üzerine konuşulmuş bir durumdur. Hem sosyal hayatta hem de iş hayatında farklı jenerasyondan insanların yer alması düşünce ve bakış açısı çeşitliliğine zemin hazırlarken fikir ayrılıklarının olması da doğaldır. Her ne kadar aynı ailede, aynı toplumda yaşıyor olursa olsun farklı jenerasyona ait bireyler birçok konuda farklılık gösterir. Büyüdükleri politik ortam, teknolojik altyapı, çevresel koşullar, ekonomik şartlar, normlar, kültürel ortam, yaşam koşulları gibi birçok faktör farklı jenerasyondan gelen bireylerin bakış açısını, yaşam tarzını, değerlerini, inançlarını belirler.
Farklı Kuşakların Değerlerine Genel Bir Bakış
Bireylerin doğduğu ve büyüdüğü çevreler, çocuklukta mahrum kaldığı ve eksikliğini hissettiği birtakım unsurlar yetişkinlikteki değer gelişimini etkilemektedir. (Ferguson ve diğerleri, 2013) Her kuşağın değerleri ve değer yargıları farklıdır. Örneğin bebek patlaması (baby boomer) kuşağı ile Alfa kuşağının değerleri aynı olabilir mi? Kuşak farklılıklarında yaş farkının çok daha ötesinde, toplumsal, bilişsel, sosyal, ekonomik, ve psikolojik süreçler hakimdir.
1946-1964 yılları arasında doğmuş Bebek Patlaması kuşağının ilk çocukluk yıllarındaki deneyimleri ile 2010’lu yılların başında doğan Alfa kuşağının çocukluk yılı deneyimleri farklıdır. Farklı kuşak bireylerin değerlerinin örtüşmemesi şaşılacak bir durum değildir. Randstand’ın 2007 raporuna göre, kuşakların en çok benimsediği değerler şu şekildedir:
- Bebek Patlaması Kuşağı (1946-1964): aile, sevgi, dürüstlük ve bilgelik
- X Kuşağı (1965-1980): sağlık, aile, sevgi ve mutluluk
- Y Kuşağı (1981-1996)
- Z kuşağı (1997-2012): aile sevgi ve mutluluk
adanmış bireyler olarak tanımlanır. Bu kuşağın sahip olduğu değerlerin, II. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte ortaya çıkan toplumsal iyimserlik, ekonomik istikrar ve yeniden inşa süreci ile şekillendiği görüşü literatürde yaygın biçimde kabul görmektedir.
X Kuşağı, yaygın olarak pragmatist bir kuşak olarak tanımlanır. Dijital dünyaya geçiş sürecini birebir deneyimlemiş olmaları, onları yüksek uyum yeteneğine sahip, girişimci, ve açık iletişime değer veren bireyler hâline getirmiştir.
Y Kuşağı, Milenyum Kuşağı olarak da adlandırılır. Sosyal medya, akıllı telefonlar ve diğer hızlı teknolojik gelişmelerin ortasında büyüyen bu kuşak, teknolojiyle iç içe, işbirliğine açık ve iş-yaşam dengesinin entegrasyonuna önem veren bireylerden oluşur. Genellikle rekabetçi ve amaç odaklı bir tutum sergilerler. Mevcut iş yerlerinin beklentilerini karşılamaması durumunda iş değiştirme eğilimleri yüksektir. X Kuşağı ile kıyaslandığında, daha özgürlükçü, yeniliklere daha açık ve zaman zaman marjinal olarak değerlendirilen bir kuşaktır.
Z Kuşağı, teknolojinin içinde büyüyen, yeniliğe açık, çeşitliliğe ve toplumsal adalet kavramına önem veren bir kuşaktır. Açık sözlü, düşüncelerini çekinmeden ifade eden, hak ve adalet arayışında olan ve eleştirel bakış açısına sahip bireylerden oluşur.
Alfa Kuşağı, 2010 ve sonrasında doğan, teknolojiyi doğuştan benimseyen ilk kuşaktır. Dijital araçlarla iç içe büyüyen bu kuşak, kişiselleştirilmiş eğitim ve hızlı bilgi tüketimine alışkındır. Sosyal çeşitlilik, çevre bilinci ve esnek çalışma biçimleri onların öncelikleri arasında yer alır.
Farklı Jenerasyonların Değer Algıları ve İş Hayatındaki Yansımaları
Rokeach’a (1973) göre değerler, bir kişinin belli bir davranış biçimini ya da yaşam biçimini, başka bir davranış ya da yaşam biçiminden daha iyi ve tercih edilir bulduğunu ifade eden temel inançlardır. Adalet, aile, arkadaşlık, barış, özen, özgürlük, sabır, sadakat, itibar, yenilikçilik gibi birçok değer vardır. Farklı kuşaklara ait bireyler farklı değerleri benimseyebilirler. Aynı zamanda temel değerler farklı jenerasyonlar tarafından farklı şekilde anlaşılabilir ve yorumlanabilir. Adalet, sorumluluk ve merak değerlerinin farklı kuşaklar arasında nasıl yorumlandığına göz atalım.
1. Adalet Değeri
Bebek Patlaması Kuşağı: Adalet değerini daha çok kurallara uyum ve disiplin olarak algılar. Bebek patlaması kuşağına mensup bir kişiye göre iş hayatında eşit iş bölümlerinin ve hiyerarşik bir düzenin olması adaletlidir. Herkes üzerine düşen görevi zamanında yapmalıdır, kurallara uyulmalıdır. Bu kuşağa göre adalet sıkı denetim ve kurallar gözetilerek sağlanır.
X Jenerasyonu: Daha bağımsız bir kuşak olan X jenerasyonuna göre ise adalet kavramı herkese eşit davranmak değil, hak ettiğini vermek gibi anlaşılabilir. Bu jenerasyon kurallara karşı önceki jenerasyona göre daha eleştireldir, ama eleştirileri makul sınırlar içerisindedir.
Y Jenerasyonu: Y Jenerasyonuna göre adalet şeffaflıktır, ve adaletsizlik olduğunu gördükleri yerde, özellikle toplumsal adaletsizlik söz konusu ise ses çıkarma gereği duyabilirler. Önceki kuşaklara göre daha cesur ve duyarlı bir jenerasyondur. Onlar için şeffaflık önemlidir.
Z Jenerasyonu: Z Jenerasyonu için adalet kavramı ekonomik, toplumsal, çevresel, psikolojik boyutları içeren daha kapsamlı, daha dokulu, daha boyutlu bir olgudur. Z jenerasyonuna ait bireyler düşüncelerini korkusuzca dile getirdiği gibi değişikliklere çok daha açıktır.
2. Merak Değeri
Merak evrensel bir değerdir. Her yaşta ve her toplumdaki insanlar varoluşları gereği meraklıdır. Ama farklı kuşaklardan gelen bireylerin ne ölçüde meraklı olduğu ve merakını hangi yollarla ve ölçüde giderdiği farklılık göstermektedir.
Bebek Patlaması Kuşağı: Merak çoğu zaman “bu nasıl çalışıyor” sorusuyla kendini gösterir. Bilgiyi arama ve bilgiye ulaşma pratikleri farklıdır. İnternet öncesi dönemde doğdukları ve büyüdükleri için yüz yüze konuşma ve deneyerek öğrenme alışkanlıkları daha baskındır. Derinlemesine öğrenme çabası daha yüksektir. Örneğin yeni bir elektrik süpürgesini kullanmadan önce baştan sona kullanım kılavuzunu okuyabilirler.
X Kuşağı: Hem analog hem de teknoloji dönemini gördüğü için daha dengeli bir şekilde bilgiye ulaşır. Örneğin bir yemek tarifini hem internetten bakarak öğrenir, hem de bir yakınına sorabilir.
Y Kuşağı: Bilgiye teknolojik altyapısı sayesinde hızlıca ulaşır, ilgi duyduğu birçok farklı alanda dijital kaynaklardan öğrenim sağlar. Bilgiyi hızlı tüketirken derinlemesine öğrenmeyi ihmal edebilir.
Z Kuşağı: Deneyim odaklı ve anlık çoklu platform kullanımına sahiptir. Görsel ve interaktif içeriklere çok fazla maruz kalır, ve aynı anda çok fazla şeyi merak edip çok fazla şeye ilgi duyabilir, öğrendiklerine hızlı uyum sağlayabilir. Fakat dikkat ve ilgi süresi daha kısa olduğu için konuyu çabuk bırakıp hemen başka bir konuya geçebilir.
Alfa Kuşağı: Doğrudan yapay zeka, VR, ve oyunlaştırılmış öğrenme ortamlarına, dijital içeriklere ve videolara alışkındır. Küçük yaşta teknoloji okur yazarlığı sahibi oldukları için hızlı deneme yanılma yapabilirler, ayrıca interaktif dijital içeriklerle farkında olmadan öğrenebilirler. Derinlemesine araştırma becerisi konusunda daha eksik kaldıklarını söylemek mümkündür.
3. Yaratıcılık Değeri
Bebek Patlaması Kuşağı: Daha sınırlı kaynakların ve kalabalık ortamların içinde büyüdüğü için yaratıcılığı daha işlevsel bir şekilde yorumlar. Genelde eldeki malzemeyi en iyi şekilde değerlendirme ve ziyan etmeme şeklinde kurulu bir yaratıcılık değeri vardır. Yemek, el işçiliği, tamir, bahçe düzenleme gibi konularda pratik çözümler geliştirebilir. Örneğin kırılan bir eşyayı atmak yerine onarıp bu eşyaya farklı bir işlev kazandırmaya çalışabilir. Veya kalan yemeği değerlendirip farklı bir yemek ortaya çıkartabilir. Kuralları yıkan bir yaratıcılıktan ziyade işe yarayan yöntemleri koruma eğilimine sahiptir.
X Kuşağı: İş geliştirme, görsel sanatlar, el yapımı ürünler, müzik gibi birçok konuda yaratıcılık geliştirebilir. Hem analog hem de dijital çağı gören bir kuşak olarak hem geleneksel hem de modern tarzı kullanarak, geçmiş ve geleceği birleştirerek yaratıcı şeyler üretebilir. Yeniliğe açıktır, ama risk alma konusunda temkinlidir.
Y Kuşağı: Dijital içerikler, çok kültürlü tasarımlar yapabilir, iş yerinde inovasyona daha meyilli olabilir. Farklı disiplinlerden ilham alarak inovatif fikirler üretebilir.
Z Kuşağı: Daha kısa video formatları üretebilir, dijital illüstrasyonları kullanabilir, oyun tasarlayabilir. Farklı duyuları işin içine katarak eğlenceli trendlere uyum sağlayabilir. Hızlı uyum ve yüksek görsel yaratıcılığa sahip olsalar da yüksek yapay zeka kullanım oranı sebebiyle yaratıcılığın köreleceğini söylemek yanlış olmaz.
Alfa Kuşağı: Dijital doğaçlama konusunda güçlüdür. Fakat gerçek dünyada yaratıcılık deneyimi sınırlı kalabilir.
Kuşak nefreti günümüzün büyük sosyal sorunlarından biri olsa da, her kuşak diğer kuşağın farklılıklarına anlayışla ve saygıyla yaklaştığı takdirde, farklı kuşakların kendi özgün altyapılarından gelen güçler birleşir ve ortaya hem geçmişin deneyimi hem geleceğin yeniliğiyle beslenen, herkesin birbirinden öğrenip fayda gördüğü anlamlı işler çıkar.
Kaynakça
Ferguson, K. T., Cassells, R. C., MacAllister, J. W., & Evans, G. W. (2013). The physical environment and child development: An international review. International Journal of Psychology, 48(4), 437-468. Gadomska-Lila, K. (2020). Value Systems of Various Generations.
Human Resource Management/Zarzadzanie Zasobami Ludzkimi, 133(2).
Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York, NY: Free Press.
Yorumlar